Immerloo Schuldenvrij startte in april 2024 als experiment binnen het Nationaal Programma Arnhem-Oost. Het doel: huishoudens met problematische schulden snel perspectief bieden door hun schulden af te kopen zonder voorwaarden én door persoonlijke begeleiding te bieden. Na een jaar uitvoering blijkt die combinatie essentieel. Want we zien dat schulden vaak onderdeel zijn van een complexe mix van onderliggende problemen: gezondheidsproblemen, taalbarrières, onvoldoende inkomen, stress of ontbrekende basisvoorzieningen.

Vertrouwen als vertrekpunt
De reguliere schuldhulpverlening wordt steeds beter, maar bereikt te weinig mensen: slechts 3% van de huishoudens met problematische schulden komt zo van hun schulden af. Immerloo Schuldenvrij kiest bewust voor nabijheid: we wachten niet tot mensen naar het loket toekomen, maar zoeken hen op in hun eigen omgeving. De persoonlijke en integrale aanpak van coaches die naast de huishoudens gaan staan, maakt het verschil. Zij vormen het ankerpunt in een versnipperd systeem, lossen acute zorgen op en bouwen zo aan vertrouwen. Vervolgens start een proces van ontrafelen, ordenen en begeleiden – stap voor stap, met het hele gezin. Van overleven naar stabiliteit en van stabiliteit naar perspectief.

Schuldenrust als basis voor herstel
Een opvallende bevinding uit het experiment is dat huishoudens al rust en vooruitgang ervaren voordat hun schulden daadwerkelijk zijn afgekocht. Er ontstaat al veel eerder ruimte om na te denken over werk, opleiding en herstel. Deze positieve ontwikkelingen zijn nu al zichtbaar: mensen vinden een baan, werken aan hun taalvaardigheid en financiële vaardigheden en pakken gezondheidsproblemen aan.

De coaches begeleiden in deze fase vijftien huishoudens met in totaal 63 mensen: 21 volwassenen, 13 meerderjarige en 29 minderjarige en kinderen. Elk huishouden is anders. Sommige gezinnen maken snel een nieuwe start zodra de schulden zijn afgekocht of benutten de schuldenrust om te werken aan andere problemen. Andere leven in een wankel evenwicht waarin iedere tegenslag weer nieuwe instabiliteit kan veroorzaken. En voor sommige huishoudens is langdurige en brede ondersteuning blijvend nodig: schulden zijn dan slechts het topje van een verweven probleemstructuur die zich over generaties uitstrekt.

Schuldenafkoop
Naast de intensieve begeleiding worden ook de schulden van de huishoudens aangepakt. Dit blijkt complex en tijdrovend. Het aantal verschillende schulden bij afzonderlijke schuldeisers is hoog en de doorlooptijd van afkoopvoorstellen vaak lang. De gemiddelde schuldenlast ligt met ruim € 54.000 per gezin aanmerkelijk hoger dan het Nederlands gemiddelde (€ 35.000 euro). De Rijksoverheid is met 46% van de schulden verreweg de grootste schuldeiser. De meeste overige schulden zijn gerelateerd aan primaire basisbehoeften zoals wonen, energie en zorg.

Van de vijftien huishoudens zijn er zeven volledig schuldenvrij; van nog eens vier huishoudens zijn alle schulden afgekocht behalve die van de rijksoverheid. Met iedere euro uit het afkoopfonds kan gemiddeld drie euro aan schulden worden opgelost. Dat betekent dat er voldoende ruimte is om de komende tijd meer gezinnen aan het experiment te laten deelnemen.

Een systeem dat problemen vergroot in plaats van oplost
De praktijk van Immerloo Schuldenvrij leert: het systeem werkt vaak niet mee. Het sociale stelsel sluit niet aan bij wat gezinnen in kwetsbare situaties werkelijk nodig hebben. Zelden wordt integraal gekeken naar de hele situatie waarin het huishouden verkeert en hoe problemen op elkaar ingrijpen. Instanties werken langs elkaar heen en bekijken dossiers vanuit hun eigen koker. Juridische en administratieve processen verlopen automatisch en zonder menselijke toets. Toegang tot zorg wordt belemmerd door financiële uitsluiting, met directe gevolgen voor kinderen zoals het stopzetten van noodzakelijke tandzorg. Het systeem is onvoldoende toegerust op de complexiteit en kwetsbaarheid van het leven achter de cijfers.

De aanpak in Immerloo Schuldenvrij sluit aan op het gedachtegoed van een bijzondere overheid voor de 20% meest kwetsbare huishoudens in Nederland die kampen met complexe en samenhangende problemen. Voor deze groep is een andere aanpak nodig: proactief, doortastend en dichtbij. In Immerloo Schuldenvrij brengen we dit in de praktijk: we geven de coaches de tijd, ruimte en het mandaat om te doen wat nodig is: direct handelen in het belang van de huishoudens waarbij de bestaanszekerheid en gezondheid van de gezinnen centraal staat.

Vooruitblik
In het tweede jaar van het experiment wordt opgeschaald naar minimaal veertig deelnemende huishoudens. We monitoren en onderzoeken wat de impact is van de aanpak zodat we kunnen leren wat nodig is voor structurele verandering. Samen met betrokken partners – waaronder schuldeisers, hulpverleners en beleidsmakers – verkennen we bovendien wat nu al beter kan binnen de bestaande structuren.

De inzet reikt verder dan schulden oplossen. De vraag is ook: wat levert dit op voor de samenleving? Minder uitval op school en werk, minder zorgkosten, minder stress en schaamte – en meer mensen die weer perspectief hebben en mee kunnen doen in de samenleving. Investeren in bestaanszekerheid is geen kostenpost, maar een investering in sociale stabiliteit en vertrouwen.